تلفیق تکنیک rs & gis و مدل های تحلیل فراوانی، در مطالعه خطر سیل گرفتگی منطقه جیرفت

سیل دومین بلای طبیعی است که سالانه خسارات زیادی را به جوامع انسانی وارد می آورد. در این میان شهر ها و مراکز جمعیتی، بیشترین ریسک و احتمال خسارت فیزیکی قابل لمس ناشی از وقوع سیل را دارا می باشند. بنابراین اولین قدم جهت مدیریت بهینه و تدوین استراتژی های مقابله با این خطر طبیعی و کاهش خسارات ناشی از آن تشخیص مناطق حساس و تهیه نقشه خطر سیل می باشد. در این مطالعه بمنظور بررسی مناطق تحت خطر سیل گرفتگی، شهر جیرفت و اراضی اطراف آن بعلت موقعیت ژیومورفیک و قرار گرفتن در محل تلاقی دو رود مهم حوزه هلیل رود، بعنوان آسیب پذیرترین محدوده از لحاظ احتمال خسارت ناشی از سیل های آنی شناسایی گردید. با توجه به اینکه در این محدوده هیچگونه هیدرومتری صورت نگرفته بود، بمنظور برآورد دبی های سیلابی در خروجی بازه های مطالعاتی از تحلیل فراوانی منطقه ای استفاده گردید. بدین منظور 13 ایستگاه هیدرومتری حوزه پس از بررسی همگنی با آماره های h و d با استفاده از روش l-moment مورد تحلیل فراوانی واقع گردید. سپس حوزه های همگن هیدرولوژیکی بالادست هر یک از ایستگاه های هیدرومتری با استفاده از hec-geo hms ترسیم و پارامترهای مختلف هیدروژیومورفیکی، اقلیمی و فیزیکی این حوزه های همگن با استفاده از برنامه های gis ای arc hydro، hec-geo hms و روش های آماری استخراج گردید. همچنین برای استخراج درصد کاربری های اراضی مختلف بعنوان یک پارامتر هیدرولوژیکی از تصاویر سنجنده etm+ سال 2002 استفاده شد و پس از تصحیحات هندسی و رادیومتریک، با استفاده از الگوریتم طبقه بندی نظارت شده، درصد کاربری های بالادست هر یک از ایستگاه های هیدرومتری محاسبه گردید. در ادامه از رگرسیون چند متغیره برای تحلیل فراوانی منطقه ای و ارتباط بین پارامترهای مختلف و دبی های سیلابی بدست آمده ازتحلیل فراوانی استفاده، و مهمترین پارامترهای بروز سیل با دوره بازگشت های مختلف شناسایی گردید. سپس جهت برآورد دبی در خروجی هر یک از بازه های مطالعاتی در پایین دست شهر جیرفت با استفاده از hec-geo hms، حوزه های هیدرولوژیکی هر یک از این نقاط ترسیم و پارامترهای بدست آمده در مدل های منطقه ای برای این نواحی همگن استخراج، و دبی های سیلابی محاسبه گردید. در ادامه بمنظور شبیه سازی مورفولوژی و پارامترهای سه بعدی رودخانه از پیش پردازش های hec-geo ras استفاده گردید و جهت برآورد ضرایب مانینگ از مدل دبی های آستانه (pot) بهره گرفته شد. در ادامه دبی های بدست آمده از تحلیل فراوانی منطقه ای در خروجی بازه های مطالعاتی بعنوان نسبت های جریان جهت شبیه-سازی هیدرولیک جریان در hec-ras در نظر گرفته شد و محدوده های سیل گرفتگی دوره بازگشت های مختلف با استفاده از پس پردازش های hec-geo ras ترسیم گردید. جهت شناسایی مناطق دارای ارزش اقتصادی بالا که تحت خسارات ناشی از سیل قرار می گرفتند از تصاویر ماهواره irs-1d استفاده گردید و پس از پردازش و بارزسازی تصاویر کاربری های مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی و باغات، فضای سبز و جاده های مواصلاتی در محدوده های سیل گرفتگی استخراج گردید. نتایج حاصله بیانگر تجاوز کاربری های مختلف در حریم رودخانه و احتمال سیل گرفتگی درصد بالایی از باغات در دوره بازگشت های پایین، و اراضی کشاورزی در دوره بازگشت های بالا بود. بنابراین با توجه به استراتژیک بودن این منطقه از لحاظ تولیدات کشاورزی کشور در برنامه های مدیریتی آتی بایستی به این محدوده های سیل گرفتگی بخصوص در حاشیه هلیل رود و محدوده شهری توجه لازم مبذول گردد.